Δυσθρεψία του ενήλικα & ευπάθεια

Η δυσθρεψία παρατηρείται όταν η ποσότητα σε θερμίδες, πρωτεΐνες & θρεπτικά συστατικά που προσλαμβάνεται μέσω της διατροφής, δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών του οργανισμού

Μπορεί να προέλθει από διάφορες αιτίες όπως μείωση της τροφής (έλλειψη ή/και απώλεια όρεξης), αυξημένες ανάγκες σε ενέργεια ή/και σε πρωτεΐνες λόγω χρόνιας νόσου, λοίμωξης κτλ., ενώ η ποσότητα που προσλαμβάνεται μέσω της διατροφής παραμένει ίδια ή μειώνεται, με αποτέλεσμα την ακούσια απώλεια βάρους και αδυναμία /ευπάθεια

Η δυσθρεψία πλήττει τους ενήλικες, τους αρρώστους αλλά και τους ηλικιωμένους, εξελίσσεται σταδιακά και καθιστά τα άτομα ευπαθή ήδη από τα πρώτα στάδια.

Η ευπάθεια είναι ένα κλινικό σύνδρομο. Αντικατοπτρίζει τη μείωση της σωματικής ικανότητας, επιφέροντας μείωση της ικανότητας προσαρμογής του οργανισμού στο στρες. Η ευπάθεια εγκαθίσταται σταδιακά μετά την εμφάνιση παραγόντων όπως οι σωματικές αλλαγές που συνδέονται με την αύξηση της ηλικίας, την έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, την ανεπάρκεια πρόσληψης συστατικών μέσω της διατροφής (ειδικά πρωτεϊνών), σχετικές χρόνιες ασθένειες ή ακόμη διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Με πιο απλά λόγια, η ευπάθεια νοείται ως μια μείωση των ικανοτήτων προσαρμογής του οργανισμού υπό τη συνδυαστική επίδραση της ηλικίας, των ασθενειών και του πλαισίου ζωής.

Αυτό το σύνδρομο επηρεάζει κυρίως τους ηλικιωμένους.  Πράγματι, η γήρανση είτε είναι φυσιολογική (αφορά τις αισθήσεις, τον εγκέφαλο, την καρδιά κ.α.) ή παθολογική (χρόνια ή οξεία νόσος, προβλήματα μνήμης κ.α.)  είναι μια διαδικασία που τροποποιεί την κατάσταση της υγείας του ατόμου. Ωστόσο, ακόμη και εάν  το γήρας προδιαθέτει για ευπάθεια, αυτή δεν επηρεάζει υποχρεωτικά όλους τους ηλικιωμένους.

Για να καταλάβουμε κάπως καλύτερα την έννοια της ευπάθειας, διακρίνουμε:

• Τα εύρωστα ηλικιωμένα άτομα η φυσιολογική φθορά των οποίων οφείλεται στην ηλικία και οι οποίοι γερνούν σε καλή σωματική και ψυχική υγεία.  Αντιστοιχούν σε 65-70% των ηλικιωμένων και έχουν ανάγκες υγείας αντίστοιχες με εκείνες του ενήλικου πληθυσμού.
• Τα ευπαθή ηλικιωμένα άτομα τα οποία υφίστανται ταχύτερη φυσική φθορά.  Για αυτά τα άτομα, η ανάκτηση μετά από τραυματικό συμβάν (ασθένεια, πτώση, θάνατος προσφιλούς ατόμου) των ικανοτήτων που είχαν πριν από το συμβάν δεν είναι πλήρης. Αυτή η κατάσταση υγείας αφορά, ανάλογα με την ηλικία, από 10 έως 25% των (πολύ) ηλικιωμένων ατόμων.
• Τέλος, οι ηλικιωμένοι οι οποίοι καθίστανται εξαρτώμενα άτομα, η απώλεια της αυτονομίας των οποίων συνδέεται με μειονεκτήματα και επιπλοκές μακροπρόθεσμα.

Στην Ευρώπη, χάρη στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και της πολιτικής στην υγεία που επιτρέπει καλύτερη αντιμετώπιση των νόσων, παρατηρείται αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης.  Ωστόσο, το προσδόκιμο επιβίωσης με καλή υγεία δεν έχει αυξηθεί περισσότερο ενώ έχει εμφανίσει τάση μείωσης.  Ένας από τους νέους στόχους υγείας είναι, επομένως, η επίτευξη της παράτασης ζωής χωρίς ανικανότητα.

Συνεπώς η αντιμετώπιση των παραγόντων που προκαλούν δυσθρεψία & ευπάθεια είναι ζωτικής σημασίας για να είναι δυνατή η επιβράδυνση της εμφάνισης αυτού του συνδρόμου και για τη διατήρηση για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα της καλύτερης δυνατής ποιότητας ζωής του ατόμου.

Το σύνδρομο της ευπάθειας αποτελεί συχνά προάγγελο μελλοντικών επιπλοκών όπως πτώσεις, εισαγωγές στο νοσοκομείο ή ακόμη και εισαγωγή σε ίδρυμα.  Παρόλα αυτά, η κατάσταση ευπάθειας που προηγείται της εξάρτησης, είναι δυνητικά αναστρέψιμη.

Διάγνωση της δυσθρεψίας

Η έγκαιρη ανίχνευση & διάγνωση της χρόνιας δυσθρεψίας είναι ουσιαστικής σημασίας ώστε ο ασθενής να λαμβάνει θεραπεία το συντομότερο δυνατόν.

Τα άτομα που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο  είναι οι ηλικιωμένοι οι οποίοι τρέφονται λιγότερο και τα άτομα που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ανίχνευσης της δυσθρεψίας στους ενήλικες:

• Ξεκινά κανείς με το να παρατηρεί και να ακούει τον ασθενή και το περιβάλλον του¹: Αρχικά, η οπτική ανίχνευση παρέχει στοιχεία για τη γενική κατάσταση του ασθενούς.  Τα ορατά σημεία απώλειας βάρους είναι ρούχα που πλέουν, δαχτυλίδια/βέρες που είναι πολύ μεγάλα για τα δάχτυλα, δυσκολία στη βάδιση, βραδύτητα στις κινήσεις. Η ανίχνευση καταδεικνύει τα σημεία ανησυχίας για δυσθρεψία και τα οποία αποκαλύπτουν κατάσταση ασιτίας. Κάντε ερωτήσεις στο άτομο και στο περιβάλλον του σχετικά με τη διατροφή του: η συχνότητα των γευμάτων, οι διατροφικές προτιμήσεις ή απέχθειες, η κατάργηση ορισμένων τροφίμων, το περιεχόμενο του ψυγείου (ψυγείο άδειο, τρόφιμα που δεν καταναλώνονται…) ή την εφαρμογή μιας αυστηρής διατροφικής αγωγής ή κινδύνου δυσθρεψίας.
• Υπολογισμός του ΔΜΣ² :Ο ΔΜΣ (Δείκτης Μάζας Σώματος) υπολογίζεται με βάση το λόγο μεταξύ του βάρους σώματος (σε kg) και του ύψους (σε μέτρα) στο τετράγωνο.  Αυτός ο δείκτης αξιολογεί τη σωματική διάπλαση και τυχόν πλεόνασμα ή έλλειμμα βάρους.

Παράδειγμα:

ΔΜΣ = Β/Υ²

Άντρας ύψους 1.80 μέτρων με βάρος 70 κιλά

ΔΜΣ = 70kg /(1,80m)²=19,4

• Για έναν ενήλικα, Δείκτης Μάζας Σώματος κατώτερος του 18,5 αποτελεί ένδειξη δυσθρεψίας
• Για ένα άτομο ηλικίας άνω των 70 ετών ΔΜΣ κατώτερος ή ίσος με 21 αποτελεί σημείο δυσθρεψίας

Ωστόσο, ορισμένα άτομα έχουν ΔΜΣ που υπήρξε πάντοτε κατώτερος από αυτές τις τιμές χωρίς να υποσιτίζονται (άτομα αδύνατα λόγω ιδιοσυγκρασίας).

• Απώλεια βάρους³:

Αναφέρεται η δυσθρεψία όταν παρατηρείται ταχεία απώλεια βάρους η οποία είναι πρόσφατη, ακούσια και σημαντική:

• Άνω του 5% του βάρους σε διάρκεια ενός μηνός ή
• Άνω του 10% του βάρους σε 6 μήνες

Είναι, επομένως, πολύ σημαντικό να παρακολουθεί κανείς τακτικά το βάρος του (μία φορά το μήνα για ένα ηλικιωμένο άτομο)  και να προσδιορίζεται κάθε ανεπιθύμητη απώλεια βάρους. Εάν διαπιστωθούν σημεία που είναι ενδεικτικά δυσθρεψίας ή κίνδυνος δυσθρεψίας, συμβουλευτείτε τον θεράποντα ιατρό σας.

Συμπτώματα & διάγνωση ευπάθειας

Τα ευπαθή ηλικιωμένα άτομα μπορούν να εμφανίζουν συμπτώματα όπως: μη ηθελημένη απώλεια βάρους, ελάττωση της δύναμης και της σωματικής απόδοσης, προβλήματα μνήμης, επιβράδυνση της βάδισης και αίσθημα εξάντλησης. Στην εξέλιξη της ευπάθειας μπορούν να συντελέσουν βιολογικές ή/και φυσιολογικές ανωμαλίες: αναιμία, οστεοπόρωση, σαρκοπενία, υπεργλυκαιμία ή ακόμη και ανορεξία.

Ο εντοπισμός των παραπάνω συμπτωμάτων είναι ζωτικής σημασίας: επιτρέπει την αντιμετώπιση ορισμένων παραγόντων για να επιβραδυνθεί η απώλεια της αυτονομίας. Ο εντοπισμός γίνεται σε ηλικιωμένους άνω των 70 ετών, ανεξάρτητους, από τον θεράποντα ιατρό ή οποιοδήποτε άλλο άτομο τους φροντίζει ή τους βοηθά κοντά στον τόπο διαμονής τους (π.χ. παιδιά, νοσηλεύτρια, φαρμακοποιός, κατοίκον βοηθός). Σήμερα, οι επαγγελματίες υγείας έχουν στη διάθεσή τους αρκετά ερωτηματολόγια για τον ταχύ εντοπισμό της ευπάθειας στην πρωτοβάθμια περίθαλψη.

Η διάγνωση της ευπάθειας γίνεται συνήθως σε ειδικευμένο κέντρο (νοσοκομείο) από ιατρική ομάδα διαφόρων ειδικοτήτων.

¹ Melchior JC and Thuillier F. In Traité de Nutrition Artificielle de l’Adulte, 2001, 2nd édition. Ed. Springer

²ΔΜΣ : Δείκτης Μάζας Σώματος P=βάρος T=Ύψος

³ Οδηγός Διατροφής των Ηλικιωμένων των Επιχειρήσεων Κλινικής Διατροφής

Η ευπάθεια: “μια κατάσταση ….δυνητικά αναστρέψιμη”

Είδαμε ότι η ευπάθεια οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Αν και είναι δύσκολο να επιδράσουμε σε ορισμένους παράγοντες όπως οι χρόνιες ασθένειες (διαβήτης, νεφρική δυσλειτουργία), είναι δυνατόν να επιδράσουμε σε άλλα στοιχεία όπως, τη διατροφική κατάσταση και τη σωματική λειτουργία. Αφού διαγνωστεί η ευπάθεια και εντοπιστούν με σαφήνεια οι αιτίες της, οι επαγγελματίες υγείας αντιμετωπίζουν τους παράγοντες της ευπάθειας που μπορεί να την έχουν προκαλέσει με τις κατάλληλες παρεμβάσεις.

Εξατομικευμένη αντιμετώπιση:

Μετά τη διάγνωση που γίνεται από ιατρό, διαιτολόγο ή εκπαιδευτή φυσικής αγωγής, εκπονείται εξατομικευμένο σχέδιο δράσης για τη βελτίωση της κατάστασης της υγείας των ασθενών το οποίο περιλαμβάνει, εάν είναι αναγκαίο, διατροφικές συστάσεις και ένα κατάλληλα προσαρμοσμένο πρόγραμμα σωματικών δραστηριοτήτων. Στην αντιμετώπιση της ευπάθειας, τέσσερεις είναι οι παρεμβάσεις που φαίνονται να είναι αποτελεσματικές.¹

• Η σωματική άσκηση (ασκήσεις αντίστασης και αντοχής)
• Εμπλουτισμός της διατροφής με πρωτεΐνη και ενέργεια ή σκευάσματα διατροφικής ενίσχυσης
•  Συμπλήρωμα βιταμίνης D, ανάλογα με τις ανάγκες
• Μείωση, εάν είναι δυνατό, και υπό ιατρική επίβλεψη – του αριθμού των φαρμακευτικών αγωγών

Η περίπτωση των ευπαθών ηλικιωμένων ατόμων που υποσιτίζονται

Ένας από τους τρόπους εισόδου στον φαύλο κύκλο της ευπάθειας είναι η χρόνια δυσθρεψία. Συνεπώς, σχεδόν ένα στα δύο ευπαθή άτομα διατρέχει κίνδυνο δυσθρεψίας ή είναι ήδη δυσθρεπτικός.² Για αυτά τα άτομα, είναι ακόμη πιο αναγκαίο να ακολουθήσουν τις συστάσεις για σκευάσματα διατροφικής ενίσχυσης.

⇒Για τα ηλικιωμένα και υποσιτιζόμενα άτομα συνιστάται³:

• Κατά προτεραιότητα, έναρξη διατροφικής διαχείρισης του υποσιτισμού με διατροφικές συμβουλές ή/και εμπλουτισμένη διατροφή, εάν είναι δυνατόν σε συνεργασία με διαιτολόγο
• Αύξηση της προσλαμβανόμενης ποσότητας, αυξάνοντας τη συχνότητα της λήψης τροφής κατά τη διάρκεια της ημέρας
  • χωρίζοντας τα γεύματα σε τμήματα, διασφαλίζοντας ότι το ηλικιωμένο άτομο καταναλώνει τρία γεύματα καθημερινά και προτείνοντας σνακ μεταξύ των γευμάτων
  • αποφεύγοντας τις υπερβολικά μεγάλες περιόδους νυχτερινής νηστείας (άνω των 12 ώρων), καθυστερώντας την ώρα του δείπνου και επισπεύδοντας την ώρα του πρωινού ή/και προτείνοντας ένα σνακ πριν τον ύπνο
  • δείχνοντας προτίμηση σε προϊόντα που είναι πλούσια σε ενέργεια ή/και πρωτεΐνες
  • προσαρμόζοντας τα μενού στις γευστικές προτιμήσεις του ατόμου και την υφή των τροφίμων στις ικανότητες μάσησης και κατάποσης του ατόμου

Ενίσχυση της διατροφής & σκευάσματα διατροφικής ενίσχυσης: ποιες είναι οι λύσεις?

Εξ ορισμού, η ενίσχυση της διατροφής έχει ως στόχο την αύξηση της πρόσληψης ενέργειας και πρωτεϊνών από μια μερίδα τροφής χωρίς να αυξήσετε τον όγκο της. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να εμπλουτίσουν τη συμβατική διατροφή των ασθενών τους με διάφορα προϊόντα όπως συμπυκνωμένη σκόνη πλήρους γάλακτος, τριμμένο τυρί, αυγά, λιωμένο βούτυρο, λάδι ή πρωτεΐνη σε σκόνη. Εάν παρά τον εμπλουτισμό της σίτισης, η ενεργειακή ή/και πρωτεϊνική πρόσληψη είναι ανεπαρκής⁴ (παραδείγματος χάρη εάν το ηλικιωμένο άτομο δεν ανακτήσει αρκετό βάρος ή εάν η πρόσληψη τροφής που πραγματοποιείται αυθόρμητα παραμένει χαμηλή), οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να εξετάσουν το ενδεχόμενο χορήγησης πόσιμου θρεπτικού σκευάσματος. Αυτά τα προϊόντα είναι πλούσια σε θερμίδες, πρωτεΐνες και σε ορισμένα ιχνοστοιχεία και μετριάζουν την ανεπαρκή πρόσληψη μέσω της διατροφής.⁵ Κατά τη διατροφική διαχείριση της δυσθρεψίας, συνιστάται η συνταγογράφηση προϊόντων με υψηλή θερμιδική αξία (1,5 kcal/ml ή g) ή/και υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες (πρωτεΐνες 7,0 g/100 ml ή 100 g) για την επίτευξη πρόσληψης επιπλέον 400 kcal/ημέρα ή/και 30 g πρωτεϊνών /ημέρα. Για να ανταποκριθούν στις διάφορες ανάγκες και απαιτήσεις των ασθενών, υπάρχουν πόσιμα θρεπτικά σκευάσματα με διάφορες γεύσεις και υφές (σε υγρή μορφή, κρεμώδη κ.ά ).

Για περισσότερες πληροφορίες για τα Ειδικά τρόφιμα για Ειδικούς Ιατρικούς Σκοπούς που ενδείκνυνται, πατήστε εδώ.

¹ Morley et al. Frailty Consensus: A Call to Action JAMDA 2013;14:392-7

² Subra et al. Ένταξη της έννοιας της ευπάθειας στην κλινική πρακτική: η εμπειρία του Κέντρου Γηριατρικής από την πλατφόρμα αξιολόγησης της ευπάθειας και πρόληψης της εξάρτησης. Cah Année Gérontol 2012;4:269-78

³ Προσέγγιση αντιμετώπισης σε περίπτωση πρωτεϊνο-ενεργητικής δυσθρεψίας στα ηλικιωμένα άτομα – Σύνθεση επαγγελματικών συστάσεων – HAS (2007)

⁴ Συνιστώμενη πρωτεϊνική πρόσληψη για τα υποσιτιζόμενα ηλικιωμένα άτομα: από 1,2 έως 1,5 g/kg/ημέρα

⁵ Πρακτικός οδηγός κατά της δυσθρεψίας- CNO. Ποιο είναι το νέο πλαίσιο συνταγογράφησης; – SFNEP – 2012

Η αντιμετώπιση της δυσθρεψίας πρέπει να ξεκινά κατά προτίμηση με την παροχή συμβουλών διατροφής ή/και εμπλουτισμό της συμβατικής διατροφής.

Για να διασφαλίσει την κάλυψη των διατροφικών του αναγκών ένα υγιές άτομο πρέπει να καταναλώνει καθημερινά:

• γυναίκες: από 1800 έως 2600 kcal ημερησίως
• άνδρες : από 2250 έως 3400 kcal ημερησίως

Αυτό αντιστοιχεί σε θερμιδική και πρωτεϊνική αξία:

• Μεταξύ 20 και 30 kcal/kg βάρους /ημερησίως 
• Περίπου 1 g πρωτεϊνών/kg βάρους/ημερησίως

Τα δυσθρεπτικά άτομα έχουν αυξημένες ανάγκες και γι΄αυτό το λόγο συνιστάται για τα ηλικιωμένα και δυσθρεπτικά άτομα μεγαλύτερη ποσότητα πρόσληψης:

• από 30 έως 40 kcal/kg σωματικού βάρους/ημερησίως  
• από 1,2 έως 1,5 g πρωτεϊνών /kg βάρους/ημερησίως

Εάν δεν επαρκεί ο εμπλουτισμός της συμβατικής διατροφής, οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να ανατρέξουν στην ιατρική διατροφή.

Για να επιλέξουν τον πλέον κατάλληλο για τον ασθενή τρόπο διατροφικής αντιμετώπισης, οι επαγγελματίες  υγείας βασίζονται στα ακόλουθα κριτήρια:

• Τη διατροφική κατάσταση του ασθενούς
• Το επίπεδο πρόσληψης ενέργειας και πρωτεϊνών μέσω της διατροφής
• Τη σοβαρότητα της υποκείμενης πάθησης  
• Τα μειονεκτήματα που συνδέονται με αυτές τις παθήσεις καθώς και την προβλέψιμη εξέλιξή τους
• Τη γνώμη του ασθενούς ή/και του περιβάλλοντός του καθώς και δεοντολογικά ζητήματα

Γενικά:

• Η σίτιση από το στόμα με σκευάσματα διατροφικής ενίσχυσης συνιστάται ως πρώτη επιλογή εκτός εάν υπάρχει αντένδειξη. 
• Η σίτιση με καθετήρα εξετάζεται εάν η λήψη των σκευασμάτων διατροφικής ενίσχυσης είναι ανεπαρκής ή αδύνατη.  
• Η παρεντερική σίτιση εξετάζεται μόνο σε 3 καταστάσεις:   
  • σε περίπτωση σοβαρής ανατομικής ή λειτουργικής δυσαπορρόφησης,
  • σε οξεία ή χρόνια εντερική απόφραξη σε δυσανεξία
  • σε εντερική σίτιση που εκτελείται ορθά    

Σε όλες τις περιπτώσεις, η στρατηγική και η διατροφική αντιμετώπιση ενός ηλικιωμένου  ατόμου καθορίζονται από έναν επαγγελματία υγείας.  Εξάλλου, είναι σημαντικό να συντονίζεται η εν λόγω αντιμετώπιση μεταξύ του οικογενειακού περιβάλλοντος και του σχετικού ιδρύματος περίθαλψης (νοσοκομείο, ίδρυμα…) Πολλοί επαγγελματίες εμπλέκονται, συνεπώς, σε καθένα από αυτά τα περιβάλλοντα: 

Κατ’ οίκον: 

• Εκπαιδευμένοι φροντιστές, νοσηλευτές, βοήθεια από το περιβάλλον, οικιακή βοήθεια…

Σε επίπεδο ιδρύματος/στο νοσοκομείο:

• Περίθαλψη από πολλές ειδικότητες υπό την ευθύνη του συντονιστή ιατρού

Για περισσότερες πληροφορίες για τα Τρόφιμα για Ειδικούς Ιατρικούς Σκοπούς που ενδείκνυνται, πατήστε εδώ.