Ενδογενή μεταβολικά νοσήματα

Τα ενδογενή μεταβολικά νοσήματα είναι σπάνια νοσήματα που προκαλούνται από γενετικές διαταραχές και επηρεάζουν την ικανότητα του οργανισμού να μεταβολίσει συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά που βρίσκονται στα τρόφιμα π.χ. αμινοξέα. Τις περισσότερες φορές κληρονομούνται από τους δύο γονείς, και συνήθως προκαλούνται από έλλειψη ή μη φυσιολογική λειτουργία των ενζύμων που βοηθούν στη διάσπαση των τροφίμων. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε επιβλαβή συσσώρευση ορισμένων χημικών ουσιών, οι οποίες, εάν δεν αντιμετωπίζονται, μπορούν να προκαλέσουν ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένων καθυστερήσεων στη σωματική και πνευματική ανάπτυξη.

Δείτε εδώ χρήσιμες πληροφορίες για σημαντικά μεταβολικά νοσήματα, διατροφικές οδηγίες & τον ρόλο της ειδικής διατροφής.

Τι είναι τα ενδογενή μεταβολικά νοσήματα
picture showing a young girl skating

Τα ενδογενή μεταβολικά νοσήματα αποτελούν μια ομάδα σπάνιων νοσημάτων οφειλομένων σε γενετικές μεταλλάξεις που προκαλούν απουσία ή απορρύθμιση ενζύμων ή πρωτεϊνών – φορέων που συμμετέχουν στον κυτταρικό μεταβολισμό.

Τα ενζυματικά ελλείμματα που δημιουργούνται μπορούν να προκαλέσουν διάφορες ανωμαλίες στο μεταβολισμό των πρωτεϊνών, των λιπιδίων ή των υδατανθράκων (στη σύνθεση, αφομοίωση, μεταφορά ή αποδόμησή τους).

Υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις που είναι αποτέλεσμα της συγκέντρωσης τοξικών για τον οργανισμό μορίων λόγω της ενζυματικής δυσλειτουργίας.

Η πρωτεΐνη είναι ένα μόριο αποτελούμενο από μια ή περισσότερες αλυσίδες αμινοξέων συνδεδεμένων μεταξύ τους.

Οι πρωτεΐνες αποτελούν ζωτικά στοιχεία για τη ζωή του κυττάρου, των ιστών και των οργάνων που διασφαλίζουν τόσο τη δομή όσο και τις λειτουργίες τους.

Τα ένζυμα είναι βασικές πρωτεΐνες και συμμετέχουν στο μεταβολισμό του οργανισμού.

Τα αμινοξέα αποτελούν τα βασικά δομικά στοιχεία των πρωτεϊνών. Υπάρχουν δύο κατηγορίες αμινοξέων:

  • τα απαραίτητα τα οποία δεν μπορεί να τα συνθέσει ο οργανισμός και για αυτό πρέπει να τα λαμβάνει μέσω της διατροφής.
  • τα μη απαραίτητα τα οποία ο οργανισμός μπορεί να τα συνθέσει

Τα απαραίτητα αμινοξέα είναι τα ακόλουθα:

  • Η φαινυλαλανίνη
  • Η τρυπτοφάνη
  • Η βαλίνη
  • Η θρεονίνη
  • Η ισολευκίνη
  • Η μεθειονίνη
  • Η λευκίνη
  • Η λυσίνη
  • Η ιστιδίνη (κατά την παιδική ηλικία)
  • Η αργινίνη

Τα μη απαραίτητα αμινοξέα είναι τα ακόλουθα:

  • Η γλουταμίνη
  • Η κυστεΐνη
  • Η τυροσίνη
  • Η προλίνη
  • Η σερίνη
  • Η αλανίνη
  • Το ασπαρτικό οξύ
  • Η ασπαραγίνη
  • Το γλουταμικό οξύ

Μια νόσος θεωρείται σπάνια όταν προσβάλλει λιγότερα από ένα στα 2000 άτομα. Υπάρχουν πάνω από 2000 σπάνιες νόσοι. Εάν εξεταστούν στο σύνολό τους, η συνολική συχνότητα εμφάνισης των σπάνιων μεταβολικών νοσημάτων είναι σημαντική. Αυτά τα νοσήματα εκδηλώνονται στην παιδική ηλικία, αλλά ορισμένα από αυτά εμφανίζονται και στην ενήλικη ζωή ή κατά τη διάρκεια της εφηβείας

Από τις διαταραχές του μεταβολισμού των πρωτεϊνών, μόνο η φαινυλκετονουρία διαγιγνώσκεται στην Ελλάδα κατά τη γέννηση.

Για περισσότερες πληροφορίες για τα Τρόφιμα για Ειδικούς Ιατρικούς Σκοπούς που ενδείνκυνται, πατήστε εδώ.

Η φαινυλκετονουρία
picture showing an infant

Τι είναι η φαινυλκετονουρία;

Η φαινυλκετονουρία (ΦΚΟ ή PKU) είναι ένα γενετικό μεταβολικό νόσημα που οφείλεται σε έλλειμμα σύνθεσης του ενζύμου που επιτρέπει τη μετατροπή της φαινυλαλανίνης (Phe) σε τυροσίνη (Tyr). Το έλλειμμα προκαλεί αύξηση της συγκέντρωσης της φαινυλαλανίνης, η οποία είναι τοξική για τον εγκέφαλο καθώς και μερικό έλλειμμα τυροσίνης.

Επιπολασμός

1 περιστατικό ανά 15.000

Κλινικά συμπτώματα

  • Προσβολή του νευρικού συστήματος που μεταφράζεται σε μόνιμη νοητική υστέρηση (στο 25 % των περιστατικών)
  • Προβλήματα συμπεριφοράς (επιθετικότητα, γενικευμένη επιληψία)
  • Βαθμιαία νοητική ανεπάρκεια
  • Απουσία χρωστικής μελανίνης στο δέρμα
  • Μυϊκή υπερτονία (παθολογικά αυξημένες συσπάσεις των μυών)
  • Κατατονία (πάθηση που χαρακτηρίζεται από ακινησία, απόρριψη του εξωτερικού κόσμου και ενίοτε παράλογες συμπεριφορές και κινήσεις)
  • Μέτρια μικροκεφαλία (όγκος κρανίου μικρότερος του φυσιολογικού)

Διάγνωση

Η φαινυλκετονουρία είναι το συχνότερα εμφανιζόμενο κληρονομικό μεταβολικό νόσημα στην Ελλάδα.  Η διάγνωσή της γίνεται σε νεογέννητα μετά από σίτιση με γάλα με το τεστ Guthrie. Αυτό το τεστ μετρά το ποσοστό της φαινυλαλανίνης στο αίμα κατά την τρίτη ημέρα της ζωής. Στην Ελλάδα σύμφωνα με τις προβλέψεις, ένα παιδί προσβάλλεται από την ασθένεια ανά 15000 γεννήσεις, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 6-7 παιδιά περίπου ετησίως. 

Θεραπεία

Πρέπει να χορηγηθεί διαιτητική αγωγή πολύ χαμηλή σε φαινυλαλανίνη, από τις πρώτες ημέρες της ζωής και όχι αργότερα από το τέλος του πρώτου μήνα της ζωής. Οι ποσότητες της φαινυλαλανίνης στο αίμα ελέγχονται μια φορά την εβδομάδα κατά το πρώτο έτος της ζωής και στη συνέχεια κάθε 15 ημέρες. Το ποσοστό της φαινυλαλανίνης στο αίμα πρέπει να διατηρείται μεταξύ 2 και 8 χιλιόγραμμων ανά 100 mL. Αυτή η διαιτητική αγωγή η οποία είναι πολύ φτωχή σε φαινυλαλανίνη πρέπει να συνεχιστεί σε ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου ενώ τα πρώτα δέκα έτη είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος. Οι καθημερινές ανάγκες σε πρωτεΐνες καλύπτονται μέσω της διατροφής από μείγματα αμινοξέων χωρίς φαινυλαλανίνη και εμπλουτισμένα με τυροσίνη (η τυροσίνη στην περίπτωση της ΦΚΟ καθίσταται απαραίτητο αμινοξύ). Υπάρχουν διάφοροι τύποι μειγμάτων, ειδικά προσαρμοσμένων στις ειδικές ανάγκες κάθε ηλικιακής ομάδας. Η Nutricia Advanced Medical Nutrition προσφέρει μια ευρεία και διαφοροποιημένη σειρά υποκατάστατων πρωτεΐνης (μείγματα αμινοξέων): 

  • για το βρέφος (από 0 έως 1 έτος) :
  • για τα παιδιά (1-8 ετών) :
  • για παιδιά & εφήβους(8-15 ετών):
  • για εφήβους & ενήλικες:
    • PKU Lophlex Liquid (άνω των 8 ετών) (γεύσεις: βατόμουρο & πορτοκάλι)
    • PKU Lophlex Powder (άνω των 8 ετών) (γεύσεις: βατόμουρο & πορτοκάλι)
    • PKU 3 Advanta (άνω των 15 ετών) (γεύση : ουδέτερη)
Οδηγίες διατροφής στα μεταβολικά νοσήματα
picture showing a boy eating

Στο πλαίσιο των ενδογενών νοσημάτων μεταβολισμού των αμινοξέων, η διατροφική αγωγή είναι υποπρωτεϊνική, δηλαδή με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες.  Αυτή η διατροφική αγωγή συνιστάται για τα άτομα που έχουν ενδογενή νοσήματα του μεταβολισμού των αμινοξέων αλλά και σε περίπτωση νεφρικής ή ηπατικής ανεπάρκειας όπου συνταγογραφείται διατροφή χαμηλή σε πρωτεΐνες.

Όταν ένας ασθενής έχει ενδογενές μεταβολικό νόσημα, ο στόχος της υποπρωτεϊνικής διατροφικής αγωγής με υποκατάστατο πρωτεΐνης (μίγμα αμινοξέων) είναι:

  • η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών, η πρόσληψη επαρκούς ποσότητας του απαγορευμένου αμινοξέος μέσω διατροφής χαμηλής σε πρωτεΐνες φροντίζοντας συνάμα να ικανοποιηθούν, οι διατροφικές ανάγκες για το εμπλεκόμενο αμινοξύ

Αυτή η υποπρωτεϊνική διατροφική αγωγή αποτελείται συνεπώς από ένα υποκατάστατο πρωτεΐνης συνταγογραφούμενο από τον επαγγελματία υγείας και διατροφή αποτελούμενη από χορτοφαγικές τροφές, φρούτα, τα οποία έχουν εκ φύσεως χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, καθώς και υποπρωτεϊνικά τρόφιμα.

Διευκρίνιση: αυτό το υποκατάστατο πρωτεΐνης πρέπει να είναι ειδικό για κάθε ενδογενές μεταβολικό νόσημα (ΕΜΝ)

Εάν είναι αναγκαίο η διατροφή συμπληρώνεται με ανόργανα συστατικά, βιταμίνες και ολιγοστοιχεία ανάλογα με τη συνιστώμενη πρόσληψη σύμφωνα με την ηλικία, για να αποφεύγονται οι διατροφικές ελλείψεις.

  • Παραδείγματα τροφίμων τα οποία πρέπει να αποφεύγονται τελείως (λόγω της υπερβολικά υψηλής περιεκτικότητάς τους σε πρωτεΐνες):
    • κρέατα, αυγά, αλλαντικά συμπεριλαμβανομένου του ζαμπόν, επεξεργασμένο κρέας, πατέ κρέατος, ψάρια, (τόνος, σαρδέλες, αντζούγιες), τυρί σόγιας
    • όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα: τυριά, γιαούρτια, επιδόρπια με βάση το γάλα που διατίθενται στο εμπόριο (κρέμες καραμελέ, παγωτά που περιέχουν γάλα, κρέμες)
    • συμπυκνωμένοι ζωμοί κρέατος
    • ζελατίνη
    • είδη ζαχαροπλαστικής που έχουν ως βάση πρωτεΐνες.  (ζελατίνη): νουγκά, πάστα φρούτων με ζελατίνη, μαρέγκες, πάστα για επάλειψη, κρέμα κάστανου
    • μαγειρεμένα φαγητά (ραβιόλι, πίτσα, τάρτα κις)
    • ασπαρτάμη (για τη Φαινυλκετονουρία)
    • δημητριακά και τα παραγόμενα από αυτά προϊόντα: ζυμαρικά, άλευρα, ψωμιά, ψωμί φόρμας, φρυγανιές, γλυκά, ξηρά γλυκά, ζύμες για τάρτες, ρύζι, σιμιγδάλι, σόγια
    • όσπρια: φακές, αρακάς, ρεβίθια, φάβα, φασόλια
    • αποξηραμένα φρούτα ή ελαιώδεις καρποί: αμύγδαλα, φουντούκια, φιστίκι Αιγίνης, φιστίκι αράπικο, ελιές, σπόροι (ηλιόσποροι/κολοκυθόσποροι)
    • σοκολάτα

 

  • Παραδείγματα τροφίμων τα οποία μπορούν να καταναλωθούν σε ελεγχόμενες ποσότητες:
    • λαχανικά (καλαμπόκι, σπαράγγια, καρότο, αγκινάρα, κολοκύθια, νεροκολοκύθα, λάχανο, πατζάρι, σεληνόριζα, μπρόκολο),
    • φρούτα (μήλο, αχλάδι, μάνγκο, ανανάς, φράουλα, σύκο, πορτοκάλι, ροδάκινο, σμέουρα (φραμπουάζ), βερύκοκο).

 

  • Τρόφιμα τα οποία μπορούν να καταναλωθούν κατά βούληση:
    • ζάχαρη σε όλες τις μορφές της,
    • μαρμελάδες, ζελέ (χωρίς ζελατίνη), μέλι, έλαια, βούτυρο, φυτική μαργαρίνη,
    • σιρόπια, λεμονάδα, αναψυκτικά που δεν είναι διαίτης, τσάι, καφές,
    • φρούτα και λαχανικά με υψηλή περιεκτικότητα νερού (καρπούζι)
    • αλάτι, πιπέρι, ξύδι, μουστάρδα, μπαχαρικά,
    • υποπρωτεϊνικά τρόφιμα, παραδείγματος χάρη τα τρόφιμα της σειράς Loprofin της Nutricia.

Μπορείτε να συμβουλευτείτε τον κατάλογο με τα υποπρωτεϊνικά προϊόντα Loprofin που ανέπτυξε η Nutricia Advanced Medical Nutrition εδώ καθώς και προτάσεις για ειδικά προσαρμοσμένες συνταγές εδώ.

Υποπρωτεϊνικά τρόφιμα
picture showing two kids holding each other

Τι είναι ένα υποπρωτεϊνικό τρόφιμο;

Τα υποπρωτεϊνικά τρόφιμα είναι τρόφιμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες. Είναι κατάλληλα για τους ασθενείς που ακολουθούν διατροφή περιορισμένη σε πρωτεΐνες όπως για τους ασθενείς που πάσχουν από ενδογενή μεταβολικά νοσήματα (φαινυλκετονουρία, τυροσιναιμία), ή από νεφρική ή ηπατική ανεπάρκεια. Μια υποπρωτεϊνική διατροφή καθιστά αναγκαία την ταξινόμηση των τροφίμων ανάλογα με την περιεκτικότητά τους σε πρωτεϊνες και τη διατροφική τους αξία.

Ποια είναι η χρήση των υποπρωτεϊνικών τροφίμων στο διατροφικό πρόγραμμα των ασθενών; 

Στην πράξη, μια υποπρωτεϊνική διατροφή βασίζεται στη διασφαλίση των βασικών αναγκών του ασθενούς καταναλώνοντας μια αυστηρά προσδιορισμένη ποσότητα των μην ανεκτών πρωτεϊνών.Τα υποπρωτεϊνικά τρόφιμα καθιστούν δυνατή την αντικατάσταση ορισμένων μη επιτρεπτών τροφίμων τα οποία είναι πολύ πλούσια σε πρωτεΐνες. Περιορίζουν κατ΄ αυτόν τον τρόπο την προσλαμβανόμενη ποσότητα των αμινοξέων αυξάνοντας ταυτόχρονα την ενεργειακή πρόσληψη των ασθενών που ακολουθούν διαιτητική αγωγή περιορισμού των πρωτεϊνών. Αυτά τα προϊόντα, έχουν συνεπώς συμπληρωματικό ρόλο στις διατροφικές αγωγές που βασίζονται σε υποκατάστατα πρωτεΐνης. Γενικά, η υποπρωτεϊνική διατροφή είναι χορτοφαγική, και για αυτό το λόγο η ενεργειακή πρόσληψη των γευμάτων είναι χαμηλή. Τα υποπρωτεϊνικά τρόφιμα κάνουν τα γεύματα αυτών των ασθενών πιο διαφοροποιημένα και αυξάνουν την πρόσληψη σε θερμίδες. Χάρη σε αυτή τη διαφοροποίηση, παρατηρείται μεγαλύτερη συμμόρφωση με την αγωγή. Θα βρείτε τον κατάλογο των υποπρωτεϊνικών τροφίμων που προτείνει η Nutricia στην κατηγορία Προϊόντα για μεταβολικά νοσήματα

Υποκατάστατα πρωτεΐνης (μίγματα αμινοξέων)
picture showing a little boy drining milk

Τα υποκατάστατα πρωτεΐνης είναι ειδικά προϊόντα που αναπτύχθηκαν για τη διατροφική αντιμετώπιση κληρονομικών μεταβολικών νοσημάτων των αμινοξέων.  Η σύνθεση τους προσαρμόζεται σε κάθε νόσο.

Έτσι, περιέχουν όλα τα αμινοξέα, εξαιρουμένων εκείνων που είναι τοξικά για τον ασθενή και εμπλουτίζονται με τα αμινοξέα στα οποία εμφανίζουν έλλειψη λόγω της νόσου (π.χ. στην περίπτωση της φαινυλκετονουρίας, το μίγμα θα περιλαμβάνει όλα τα αμινοξέα εκτός της φαινυλαλανίνης και θα είναι εμπλουτισμένο σε τυροσίνη).

Εξάλλου, υπάρχουν σήμερα πολλοί τύποι υποκατάστατων πρωτεΐνης για την ίδια ασθένεια, η σύνθεση των οποίων καλύπτει τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ηλικιακής ομάδας.

Η Nutricia Advanced Medical Nutrition προτείνει την πληρέστερη και πλέον διαφοροποιημένη σειρά υποκατάστατων πρωτεΐνης με τις σειρές Anamix, Lophlex και Milupa.

Θα βρείτε τον κατάλογο των υποκατάστατων πρωτεΐνης που προσφέρει η NUTRICIA στην κατηγορία Προϊόντα για μεταβολικά νοσήματα.