Ογκολογία

Τι είναι ο καρκίνος;

Ο καρκίνος είναι μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια, που χαρακτηρίζεται από τη μη φυσιολογική κυτταρική ανάπτυξη και διαίρεση. Τα καρκινικά κύτταρα αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα και σχηματίζουν ένα μόρφωμα γνωστό ως κακοήθη «όγκο» ή «νεόπλασμα».  Ο όγκος γίνεται προοδευτικά μεγαλύτερος και μπορεί να εισβάλει σε γειτονικούς ιστούς, καταστρέφοντας υγιείς ιστούς και όργανα. Τα καρκινικά κύτταρα μπορούν επίσης να εγκαταλείψουν τον όγκο και να μεταφερθούν σε άλλες περιοχές του σώματος. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως «μετάσταση», και οι καρκίνοι που προκύπτουν είναι γνωστοί ως «μεταστατικοί» ώστε να διαφοροποιούνται από τον πρωτογενή ή «κύριο» καρκίνο. Οι πιο κοινές περιοχές όπου αναπτύσσονται μεταστάσεις είναι οι πνεύμονες, το ήπαρ, οι λεμφαδένες, τα οστά και ο εγκέφαλος.

Μια εξαίρεση είναι η λευχαιμία, η οποία είναι καρκίνος των αιμοποιητικών ιστών. Ο καρκίνος αυτός δεν διαμορφώνει όγκους αλλά δημιουργεί ανώμαλα αιματικά κύτταρα που κινούνται στο κυκλοφορικό σύστημα. Η λευχαιμία είναι τόσο σοβαρή όσο και οι καρκίνοι που σχηματίζουν όγκους.

Οι καλοήθεις όγκοι δεν είναι καρκίνοι. Δεν έχουν την ικανότητα να αυξάνονται ανεξέλεγκτα, ούτε να εισβάλουν σε γειτονικούς ιστούς (δεν γνωρίζουν τη διαδικασία της μετάστασης). Η ανάπτυξή τους είναι συνήθως αυτοπεριοριζόμενη στην αρχική περιοχή και δεν είναι κακοήθεις (δηλαδή σπάνια παρουσιάζουν σημαντική απειλή για την υγεία).
Υπάρχουν πάνω από 100 διαφορετικοί τύποι καρκίνου, που κατηγοριοποιούνται ανάλογα με την περιοχή του πρωτογενούς καρκίνου. Κοινές μορφές περιλαμβάνουν τον καρκίνο του δέρματος, μαστού, τραχήλου της μήτρας, παχέος εντέρου, προστάτη, πνεύμονα, στομάχου και ήπατος. Οι διάφορες μορφές καρκίνου διαφέρουν ως προς το πόσο γρήγορα μεγαλώνουν, πόσο πιθανό είναι να κάνουν μετάσταση, τη σοβαρότητα της επίδρασής τους στην υγεία και την προοπτική τους να ανταποκρίνονται θετικά στη θεραπεία.

Η δυσθρεψία είναι κοινή στον καρκίνο, επηρεάζοντας μέχρι και το 85% των ασθενών. Έχει σημαντικό αντίκτυπο στη γενική κατάσταση της υγείας και στην ικανότητά των ασθενών ως προς την καταπολέμηση του καρκίνου. Εάν υποσιτίζονται, είναι πιθανό να υποστούν διατροφικές ελλείψεις, φθορά των μυών, απώλεια βάρους και κόπωση. Η λειτουργία της καρδιάς, των πνευμόνων και του γαστρεντερικού συστήματος τους μπορεί να εξασθενήσει και τυχόν πληγές μπορεί να αργούν στην επούλωση. Επιπλέον, είναι λιγότερο πιθανό να ανταποκριθούν θετικά στη θεραπεία και παράλληλα αυξάνονται οι πιθανότητες να υποστούν παρενέργειες.

Πόσο συνηθισμένος είναι ο καρκίνος;

Ο καρκίνος είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένος και μπορεί να προσβάλει οποιονδήποτε – ανεξαρτήτως ηλικίας, φυλής ή φύλου. Σε παγκόσμιο επίπεδο επιφέρει το 13% των θανάτων, ποσοστό που ισοδυναμεί με περίπου 7,6 εκατομμύρια άτομα ετησίως. Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η πιο κοινή αιτία θάνατου που σχετίζεται με τον καρκίνο, αντιπροσωπεύοντας 1.3 εκατομμύρια θανάτων ετησίως. Η δεύτερη και τρίτη πιο κοινή μορφή είναι ο καρκίνος του στομάχου (803.000 θανάτους ανά έτος) και ο καρκίνος του παχέος εντέρου (639.000 θανάτους ανά έτος).

Η πλειονότητα των καρκίνων προκαλείται από μια γενετική μετάλλαξη σε ένα γονίδιο που βοηθά στον έλεγχο της ανάπτυξης και διαίρεσης των κυττάρων. Η ανωμαλία αυτή μπορεί να επηρεάσει ένα μόνο κύτταρο αρχικά. Στη συνέχεια, καθώς το κύτταρο αναπαράγεται ανεξέλεγκτα, μια ολόκληρη μάζα ανώμαλων κυττάρων σύντομα αναπτύσσεται.

Διάφοροι παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν τη γενετική μετάλλαξη. Για παράδειγμα, ουσίες (όπως ο καπνός των τσιγάρων) ή χημικές ουσίες (για παράδειγμα αμίαντος, βενζόλιο) και οι μολυσματικοί μικροργανισμοί (όπως οι ιοί και τα βακτήρια) έχουν συνδεθεί με συγκεκριμένες μορφές καρκίνου. Εναλλακτικά, η γενετική μετάλλαξη μπορεί να προκύψει τυχαία ή μπορεί να κληρονομηθεί από τους γονείς. Με το γήρας, αυξάνεται η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου. Ο τρόπος ζωής μπορεί επίσης να αυξήσει τις πιθανότητές για καρκίνο. Σχετικά χαμηλοί παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την ύπαρξη υπερβολικού σωματικού βάρους, την μη επαρκή σωματική άσκηση και μια ανθυγεινή διατροφή με ανεπαρκείς ποσότητες φρούτων και λαχανικών και υπερβολικές ποσότητες οινοπνεύματος και ειδών καπνιστού ή επεξεργασμένου κόκκινου κρέατος. Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο μπορεί επίσης να προκαλέσει καρκίνο.
Οι αιτίες της δυσθρεψίας στον καρκίνο μπορεί να είναι πολυάριθμες και συχνά εμπλέκονται πολλαπλοί παράγοντες. Τα προβλήματα μπορεί να προέρχονται από τον ίδιο τον όγκο, τα συμπτώματα που αυτός δημιουργεί ή τη θεραπεία που ακολουθείται. Για παράδειγμα, η έλλειψη όρεξης, οι αλλαγές στη γεύση, οι δυσκολίες στη βρώση, η ναυτία ή η κούραση μπορούν να ωθήσουν τους ασθενείς στο να τρώνε λιγότερο από το κανονικό ή το σώμα τους μπορεί να μην είναι σε θέση να απορροφήσει ορθώς τα θρεπτικά συστατικά από τις τροφές, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στον καρκίνο του εντέρου, του στομάχου ή του ήπατος ή στην περίπτωση που έχουν διάρροια. Επιπλέον κατά τη διάρκεια της νόσου, το σώμα έχει αυξημένες ανάγκες για θρεπτικά συστατικά και ενέργεια, που αν δεν πληρούνται, τότε το σώμα οδηγείται στον καταβολισμό των μυών καθώς ο οργανισμός διασπά πρωτεΐνες και λίπη που αποθηκεύονται στο σώμα για να χρησιμοποιήσει αυτά ως πηγές ενέργειας.

Συμπτώματα του καρκίνου

Τα συμπτώματα του καρκίνου εξαρτώνται από τον τύπο του καρκίνου και από το πόσο σοβαρός είναι. Οι γενικές ενδείξεις που είναι κοινές στους περισσότερους τύπους καρκίνου περιλαμβάνουν κάποιο μόρφωμα ή μια οιδηματική περιοχή, πόνο και αιμορραγία. Μπορεί επίσης οι ασθενείς να αισθάνονται πολύ κουρασμένοι και αδύναμοι, να μην έχουν όρεξη ή να έχουν παρουσιάσει ακούσια απώλεια βάρους.

Διάγνωση του καρκίνου

Οι διαγνωστικοί έλεγχοι που χρησιμοποιούνται, εξαρτώνται από τον τύπο καρκίνου και στοχεύουν στην ανίχνευση των καρκινικών κυττάρων. Οι δοκιμές περιλαμβάνουν μια βιοψία κατά την οποία αφαιρείται ένα μικρό κομμάτι του ιστού και εξετάζεται για σημάδια μη φυσιολογικών κυττάρων, δοκιμές με δείγμα αίματος για τον εντοπισμό ουσιών που παράγονται από τα κύτταρα των όγκων και τεχνολογίες απεικόνισης για να απεικονιστεί ο όγκος (όπως οι ακτινογραφίες, η αξονική τομογραφία, μαγνητικές τομογραφίες, σπινθηρογραφήματα οστών). Η ενδοσκόπηση μπορεί να απαιτηθεί εάν υπάρχει υποψία καρκίνου του γαστρεντερικού. Αυτή περιλαμβάνει την εισαγωγή μιας μικροσκοπικής φωτογραφικής μηχανής που συνδέεται με ένα λεπτό, εύκαμπτο σωλήνα μέσω του στόματος ή του πρωκτού, για να απεικονιστεί το εσωτερικό του πεπτικού συστήματος.

Ποιες είναι οι θεραπευτικές προσεγγίσεις του καρκίνου;

Οι επιλογές για τη θεραπεία θα εξαρτηθούν από τον τύπο καρκίνου, από το μέγεθος του όγκου, από το αν έχει εξαπλωθεί, και κατά πόσο είναι πιθανό να ανταποκριθεί στη θεραπεία. Για μερικούς ασθενείς, η θεραπεία μπορεί να έχει μια καλές πιθανότητες «ύφεσης», βάσει της οποίας τα καρκινικά κύτταρα δεν μπορούν πλέον να ανιχνευτούν μέσα στο σώμα. Για άλλους, η μόνη επιλογή μπορεί να είναι η προσπάθεια επιβράδυνσης της ανάπτυξης του όγκου και της πρόληψης της εξάπλωσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ιατρική επέμβαση μπορεί να μην θέσει ως σκοπό τη θεραπεία, αλλά απλά τη μείωση της επιβάρυνσης των συμπτωμάτων συρρικνώνοντας, για παράδειγμα, το μέγεθος του όγκου για την ανακούφιση από τον πόνο. Αυτή είναι γνωστή ως «παρηγορητική φροντίδα». Ο γιατρός θα εξηγήσει ξεκάθαρα αν η προτεινόμενη θεραπεία στοχεύει στην επίτευξη της «ύφεσης», του «ελέγχου» ή της «ανακούφισης».
Η κύρια θεραπεία προσέγγισης του καρκίνου είναι η αφαίρεση του όγκου χειρουργικά ή η παρεμπόδιση της ανάπτυξης και διαίρεσης των καρκινικών κυττάρων, με τη χρήση ακτινοθεραπείας, χημειοθεραπείας ή ορμονικής θεραπείας. Συνήθως, γίνεται χρήση ενός συνδυασμού μεθόδων, όπως η χειρουργική επέμβαση που ακολουθείται από χημειοθεραπεία ή χημειοθεραπεία σε συνδυασμό με θεραπεία μέσω ακτινοβολίας. Νεώτερες θεραπείες όπως οι βιολογικοί παράγοντες και οι ανοσοθεραπείες επίσης συμπληρώνουν αυτούς τους συνδυασμούς, ενώ άλλες μέθοδοι βρίσκονται υπό έρευνα, όπως το εμβόλιο κατά του καρκίνου και οι θεραπείες που περιορίζουν την παροχή αίματος στους όγκους. Αν υπάρχει λευχαιμία, η μεταμόσχευση του μυελού των οστών ή βλαστικών κυττάρων μπορεί να συστηθεί. Συχνά, η διατροφική υποστήριξη επίσης απαιτείται για τη βελτιστοποίηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία και της αποκατάστασης.

Χειρουργική επέμβαση

Η χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση του όγκου (ή πιθανώς ολόκληρου του προσβεβλημένου οργάνου) μπορεί να τεθεί υπό σκέψη εφόσον ο όγκος είναι προσβάσιμος και δεν βρίσκεται σε διαδικασία μετάστασης (αν δεν έχει εξαπλωθεί σε περιβάλλοντες ιστούς).

Ακτινοθεραπεία

Η ακτινοθεραπεία είναι μια άλλη μορφή τοπικής θεραπείας (δηλαδή θεραπείας που αντιμετωπίζει έναν όγκο σε μια συγκεκριμένη θέση). Εφαρμόζεται με την εκπομπή ακτίνων x υψηλής ενέργειας ή άλλων τύπων ακτινοβολίας για να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα, έτσι ώστε να μην είναι πλέον σε θέση να πολλαπλασιαστούν. Η ακτινοθεραπεία πραγματοποιείται για αρκετές συνεχόμενες ημέρες ακολουθούμενη από προγραμματισμένες ημέρες ξεκούρασης, ίσως για αρκετές εβδομάδες.

Υπάρχουν δύο είδη ακτινοθεραπείας:

• Η εξωτερική ακτινοθεραπεία χρησιμοποιεί ένα μηχάνημα έξω από το σώμα για να στείλει ακτινοβολία προς τον όγκο. Το μηχάνημα, ένας γραμμικός επιταχυντής, βρίσκεται σε κάποια απόσταση από το σώμα και κατευθύνει τη δέσμη ακτινοβολίας στη συγκεκριμένη περιοχή του σώματος που έχει προσβληθεί από τον όγκο. Κατά τη θεραπεία, οι ασθενείς με καρκίνο μπορούν να έχουν μια φυσιολογική ζωή χωρίς κανέναν κίνδυνο μόλυνσης τρίτων με ακτινοβολία.
• Η εσωτερική ακτινοθεραπεία χρησιμοποιεί μια ραδιενεργό ουσία σφραγισμένη σε βελόνες, σε σπόρους, σύρματα ή καθετήρες που τοποθετούνται απευθείας μέσα ή κοντά σε κακοήθεις ιστούς. Η εσωτερική ακτινοθεραπεία απαιτεί από τους ασθενείς με καρκίνο να απομονώνονται μέχρις ότου οι ραδιενεργές ουσίες αποβληθούν με φυσικό τρόπο.

Η ακτινοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μεμωνομένα ή σε συνδυασμό με τη χειρουργική επέμβαση ή τη χημειοθεραπεία. Πριν από τη χειρουργική επέμβαση, η ακτινοθεραπεία είναι χρήσιμη προκειμένου να συρρικνωθεί κάποιος όγκος, ενώ, μετά την επέμβαση, η θεραπεία βοηθά στην καταστροφή τυχον καρκινικών κυττάρων που μπορεί να έχουν παραμείνει στην περιοχή.

Επειδή η ακτινοθεραπεία εμποδίζει την ανάπτυξη και διαίρεση όλων των τύπων των κυττάρων, φυσιολογικών και κακοήθων, μπορεί να επηρεάσει τα υγιή κύτταρα στην περιοχή της θεραπείας και μπορεί να παρουσιαστούν παρενέργειες. Γενικά, οι παρενέργειες μπορεί:

• να είναι έντονες, όταν εμφανιστούν στην αρχή της θεραπείας, ενώ περιορίζονται ή και εξαφανίζονται σταδιακά στο τέλος της.
• να εμφανιστούν με καθυστέρηση, ακόμα και μετά από τη θεραπεία και, γενικά, σε σοβαρή μορφή. Αυτές οι παρενέργειες είναι αναπόφευκτες, ανάλογως, ως επί το πλείστον, με τη δόση της ακτινοβολίας και την περιοχή του σώματος που βρίσκεται υπό θεραπεία. Οι παρενέργειες αυτές μπορούν να ελεγχθούν με συγκεκριμένες ιατρικές θεραπείες.

Χημειοθεραπεία

Η Χημειοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μεμονωμένα ή σε συνδυασμό με την ακτινοθεραπεία και/ή τη χειρουργική επέμβαση. Σε αντίθεση με την ακτινοθεραπεία και τη χειρουργική επέμβαση ωστόσο, η χημειοθεραπεία επιδρά γενικά στον οργανισμό, δηλαδή συμπεριλαμβάνει ολόκληρο το σώμα και όχι μόνο ένα μέρος του.

Η χημειοθεραπεία χρησιμοποιεί αντικαρκινικά φάρμακα που παρεμβαίνουν στη διαδικασία της κυτταρικής αύξησης και διαίρεσης. Διάφορες κατηγορίες παραγόντων χημειοθεραπείας είναι διαθέσιμες, οι οποίες επιδρούν σε διαφορετικές φάσεις της διαδικασίας. Οι παράγοντες από διαφορετικές κατηγορίες συνδυάζονται συχνά για να ενισχύσουν τη γενική επίδραση στα κύτταρα του καρκίνου. Τα φάρμακα μπορεί να χορηγούνται άμεσα στην κυκλοφορία του αίματος ή να λαμβάνονται από το στόμα, ανάλογα με το συγκεκριμένο συντελεστή και τη σύνθεση που χρησιμοποιείται. Η θεραπεία λειτουργεί συστηματικά, πράγμα που σημαίνει ότι αντιμετωπίζει τα καρκινικά κύτταρα σε ολόκληρο το σώμα, και ομοίως μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη λευχαιμία και τις μεταστάσεις.

Τα φάρμακα της χημειοθεραπείας ενεργούν τόσο στα φυσιολογικά όσο και στα καρκινικά κύτταρα. Για το λόγο αυτό, σε κάθε χημειοθεραπεία, τα φάρμακα χορηγούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα/κύκλους. Οι παρενέργειές της είναι εν μέρει κοινές με εκείνες που προκαλούνται από άλλες θεραπείες. Η θεραπεία ακολουθείται κατ’ αυτό τον τρόπο ώστε να δοθεί στα φυσιολογικά κύτταρα η δυνατότητα να ανακτήσουν την αρχική τους σύσταση μετά από τις τοξικές παρενέργειες που υφίστανται ως “αθώα θύματα του πολέμου” εναντίον των καρκινικών κυττάρων. Για παράδειγμα, ο ασθενής ενδέχεται να λαμβάνει θεραπεία την 1^η και 4^η ημέρα κάθε εβδομάδας για 3 εβδομάδες, στη συνέχεια να περάσει 1 εβδομάδα δίχως τη χορήγηση θεραπείας, δημιουργώντας ένα κύκλο 4 εβδομάδων που επαναλαμβάνεται ίσως έξι φορές.

Οι μεμονωμένες χορηγήσεις μπορεί να διαρκέσουν από πέντε λεπτά μέχρι και αρκετές ώρες, ανάλογα με τον τύπο της θεραπείας, το μηχανισμό δράσης του φαρμάκου που χρησιμοποιείται, καθώς και τη νόσο που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η χημειοθεραπεία χορηγείται μέσω παρατεταμένων ενδοφλέβιων εγχύσεων, οι οποίες διαρκούν αρκετές ημέρες ή εβδομάδες. Σήμερα, κάποια νοσοκομεία χορηγούν τη χημειοθεραπεία μέσω του στόματος, και έτσι αυτή μπορεί να ληφθεί κατ’ οίκον.

Οι παρενέργειες είναι συχνές στα προγράμματα χημειοθεραπείας επειδή τα φάρμακα επηρεάζουν επίσης τα φυσιολογικά διαιρούμενα κύτταρα, ιδιαίτερα εκείνα που φυσιολογικά διαιρούνται με ταχύ τρόπο όπως οι θύλακες των τριχών, τα κύτταρα του μυελού των οστών και τα κύτταρα στο στρώμα του στόματος και του εντέρου. Ως εκ τούτου, οι παρενέργειες της χημειοθεραπείας επηρεάζουν κυρίως τα όργανα ή τα συστήματα που αποτελούνται από κύτταρα που πολλαπλασιάζονται ενεργά, δηλαδή:

• Το στρώμα του πεπτικού συστήματος (την αποκαλούμενη βλεννογόνο) που μπορεί να οδηγήσει σε πληγές στο στόμα ή σε διάρροια
• Τον μυελό των οστών (που οδηγεί σε αναιμία, σε πτώση του αριθμού των λευκών αιμοσφαιρίων και αιμοπεταλίων)
• Τα θυλάκια της τρίχας (με αποτέλεσμα την απώλεια μαλλιών)

Επίσης, χαρακτηριστικές παρενέργειες της χημειοθεραπείας περιλαμβάνουν την αναιμία και τον πόνο στο στόμα, τη ναυτία, την απώλεια όρεξης, μια αλλαγή στην αίσθηση της γεύσης, διάρποια και κόπωση.

Ορμονική θεραπεία

Η ορμονική θεραπεία είναι αποτελεσματική στους καρκίνους στους οποίους οι ορμόνες βοηθούν τα μη φυσιολογικά κύτταρα να αυξηθούν, για παράδειγμα σε ορισμένα είδη καρκίνου του μαστού και του προστάτη. Αναστέλλοντας τις επιπτώσεις των ορμονών, η θεραπεία μπορεί να περιορίσει την ανάπτυξη όγκων. Όπως συμβαίνει με άλλες αντικαρκινικές θεραπείες, μπορεί να παρουσιαστούν παρενέργειες, όπως η λέπτυνση των οστών, η κούραση και τα πεπτικά προβλήματα, μεταξύ άλλων.

Καρκίνος και διατροφή

Κάποια από τα διατροφικά προβλήματα μπορεί να σχετίζονται με τον ίδιο τον καρκίνο, και κάποια με τα φάρμακα, τη θεραπεία και τις παρενέργειές της. Λόγω της αντίδρασης του σώματος στον καρκίνο, ο τρόπος με τον οποίο το σώμα χρησιμοποιεί τις θρεπτικές ουσίες μερικές φορές αλλάζει. Ως εκ τούτου, συχνά, οι άνθρωποι που δεν είναι καλά μπορεί να φαίνεται ότι τρώνε αρκετά, όμως το σώμα τους μπορεί να μην είναι σε θέση να απορροφά όλες τις θρεπτικές ουσίες από τα τρόφιμα.

Ορισμένες ανεπιθύμητες παρενέργειες της θεραπείας του καρκίνου μπορεί να επηρεάσουν τις διατροφικές συνήθειες: τα ήδη υπάρχοντα διατροφικά προβλήματα μπορεί να επιδεινωθούν, η ναυτία και η αδιαθεσία μπορεί να προκαλέσουν απώλεια της όρεξης και οι αλλαγές στη γεύση μπορούν να κάνουν ορισμένα τρόφιμα λιγότερο ελκυστικά. Ως εκ τούτου, οι ασθενείς με καρκίνο μπορεί να τρώνε λιγότερο και να αντιμετωπίζουν πρόβλημα κατανάλωσης πολλών τροφίμων απαραίτητων για μια ευρεία διατροφική ποικιλία που ικανοποιεί τις ανάγκες σίτισης.

Η θεραπεία του καρκίνου θέτει υψηλές απαιτήσεις για το σώμα και η διατροφική υποστήριξη μπορεί να συνδράμει ώστε το σώμα να καλύψει τις ενεργειακές και διατροφικές απαιτήσεις.

Καρκίνος και δυσθρεψία

Η δυσθρεψία στον καρκίνο σχετίζεται με τη μειωμένη λειτουργική ικανότητα, την υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής, την αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας, τη μικρότερη επιβίωση και τη μειωμένη ανταπόκριση στη θεραπεία του καρκίνου. Οι ασθενείς με καρκίνο που έχουν χάσει βάρος παρουσιάζουν μικρότερη συνολική επιβίωση σε σχέση με εκείνους που δεν παρουσίασαν απώλεια βάρους.

Διατροφική Υποστήριξη

Η διαχείριση της δυσθρεψίας που σχετίζεται με τον καρκίνο βασίζεται σε μια διατροφή που περιέχει τα κατάλληλα επίπεδα σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη, φυτικές ίνες, βιταμίνες, ηλεκτρολύτες, μεταλλικά στοιχεία και νερό. Ο στόχος είναι να αποτραπεί η απώλεια βάρους καθώς και η απώλεια μυϊκής μάζας, να ξεπεραστεί η αδυναμία και η κούραση, να εξασφαλιστεί επαρκής ενυδάτωση και τελικά να μπορέσουν οι ασθενείς να ανταπεξέλθουν στην ιατρική τους θεραπεία και να έχουν την καλύτερη δυνατή πιθανότητα αποκατάστασης. Η σωστή διατροφή είναι σημαντική στον καρκίνο. Πιο συγκεκριμένα, το σώμα των ασθενών με καρκίνο χρειάζεται μεγαλύτερες από τις φυσιολογικές ποσότητες πρωτεϊνών τόσο για την αποκατάσταση και αναδόμηση των υγιών ιστών, όσο και για την καταπολέμηση των λοιμώξεων. Οι επαρκείς θερμίδες απαιτούνται επίσης για να διατηρείται η αυξημένη ζήτηση για ενέργεια και για να αποτρέπεται η απώλεια μυϊκής μάζας. Οι ελλείψεις στις βιταμίνες Α, C, D, Β9 καθώς και σε ασβέστιο, χαλκό, σίδηρο, μαγνήσιο και ψευδάργυρο είναι επίσης συχνές σε άτομα με καρκίνο.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί απλώς να αρκεί η αύξηση της ποσότητας ή/και της ποιότητας των τροφίμων και των υγρών που καταναλώνονται. Για παράδειγμα, η κατανάλωση θρεπτικών σνακ ή/και ροφημάτων ανάμεσα στα γεύματα ή η αύξηση της περιεκτικότητας των τροφίμων σε θερμίδες με την προσθήκη βουτύρου στα φαγητά ή ζάχαρης/μελιού στα γλυκά μπορεί να είναι αποτελεσματικές. Η περιεκτικότητα της διατροφής σε πρωτεΐνες μπορεί να ενισχυθεί συμπεριλαμβάνοντας το τυρί, το αυγό, το κρέας και τα ψάρια στα γεύματα. Μπορεί να είναι πιο εύκολη η κατανάλωση μικρών γευμάτων σε συχνά διαστήματα, αντί για τρία μεγαλύτερα γεύματα. Η αλλαγή της διατροφικής συνήθειας μπορεί να βοηθήσει στην περίπτωση δυσχέρειας στην κατάποση. Οι θεραπείες για την αντιμετώπιση της ναυτίας ή της ανακούφισης του πόνου μπορούν να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της όρεξης, εάν υπάρχουν αυτά τα συμπτώματα.
Εναλλακτικά, η διατροφική υποστήριξη μπορεί να γίνει με ειδικά σχεδιασμένα θρεπτικά σκευάσματα που λαμβάνονται από το στόμα ή χορηγούνται σε υγρή μορφή μέσω σωλήνων στο στομάχι ή στο λεπτό έντερο.

Η διατροφική υποστήριξη από του στόματος μπορεί να γίνει με θρεπτικά σκευάσματα που ενισχύουν τα γεύματα (παραδείγματος χάριν με σκόνες που προστίθενται σε γεύματα ή ποτά), σνακ και ροφήματα, ανάμεσα στα γεύματα για την ενίσχυση της πρόσληψης τροφής. Διάφορα προϊόντα είναι διαθέσιμα, όπως αυτά που είναι πλούσια σε ενέργεια, σε πρωτεΐνες, ίνες ή τα πλήρη από θρεπτικής απόψεως σκευάσματα, που επιτρέπουν την προσαρμογή της θεραπείας στις ειδικές, κατά περίπτωση, ανάγκες των ασθενών. Τα θρεπτικά σκευάσματα εξειδικευμένα για τον καρκίνο έχουν υψηλή περιεκτικότητα πρωτεϊνών και ενέργειας. Περιέχουν επίσης εικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA) και δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA), τα οποία εμποδίζουν τη μυϊκή απώλεια στον καρκίνο και βελτιώνουν την ανοσοποιητική λειτουργία. Τα πόσιμα θρεπτικά σκευάσματα είναι διαθέσιμα σε διάφορες υφές και γεύσεις για να βελτιώσουν τη γεύση και την αποδοχή της τροφής. Συνολικά, τα θρεπτικά σκευάσματα παρέχουν μια αξιόπιστη και υπολογίσιμη μέθοδο συμπλήρωσης και δεδομένου ότι αυτά δεν καταστέλλουν την όρεξη, είναι μια χρήσιμη προσθήκη στο κανονικό φαγητό.

Ο εντερικός σωλήνας σίτισης μπορεί να προταθεί ως μέσο θεραπείας εάν η πρόσληψη από του στόματος είναι ανεπαρκής ή μη ασφαλής παρ’ όλο που το πεπτικό σύστημα λειτουργεί φυσιολογικά. Στην περίπτωση που απαιτείται βραχυπρόθεσμη παρέμβαση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο ρινογαστρικός καθετήρας, που συνίσταται στο πέρασμα ενός σωλήνα μέσα από τη μύτη μέχρι το στομάχι. Στην περίπτωση που η θεραπεία πιθανολογείται ότι θα διαρκέσει για περισσότερο από μερικές εβδομάδες, ή αν ο ρινογαστρικός καθετήρας θεωρηθεί ακατάλληλος, τότε ένας σωλήνας μπορεί να περάσει μέσα από το δέρμα και το κοιλιακό τοίχωμα απευθείας στο στομάχι (γνωστή ως διαδερμική ενδοσκοπική γαστροστομία [PEG]) ή στο πάνω μέρος του εντέρου (γνωστή ως διαδερμική ενδοσκοπική νηστιδοστομία [PEJ]).
Τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται στο σωλήνα εντερικής σίτισης είναι ειδικά διατροφικά σκευάσματα σε υγρή μορφή που έχουν σχεδιαστεί ώστε να έχουν χαμηλό υπόλειμμα και συνεπώς ελαττωμένο κίνδυνο παρεμπόδισης των σωλήνων μεταφοράς. Ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενή, συγκεκριμένες θρεπτικές ουσίες μπορούν να συμπληρωθούν ή πλήρεις από θρεπτικής απόψεως ειδικά σκευάσματα μπορούν να παρασχεθούν, δεδομένου του ότι προσφέρουν όλη την ενέργεια, τις πρωτεΐνες, τις ίνες, το νερό, τα μεταλλικά στοιχεία και τις βιταμίνες που είναι απαραίτητες στη διατροφή.

Η διατροφική υποστήριξη μπορεί να χρειαστεί μόνο προσωρινά προκειμένου να διορθώσει τυχόν διατροφικές ελλείψεις ή σε μόνιμη βάση, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση που η χειρουργική επέμβαση έχει επηρεάσει την ικανότητά μάσησης ή πέψης της τροφής.

Διαχείριση της δυσθρεψίας στον καρκίνο

Ο στόχος της διατροφικής διαχείρισης σε καρκινοπαθείς είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής ή/και λειτουργικότητας του ασθενούς και της απόκρισης στη θεραπεία με:⁸

• την πρόληψη και την αντιμετώπιση της δυσθρεψίας
• τη μείωση των δυσμενών επιδράσεων των θεραπειών κατά των όγκων.

Υπάρχει μια πληθώρα πληροφοριών σχετικά με την διατροφική υποστήριξη στην αντιμετώπιση της δυσθρεψίας και της απώλειας βάρους σε ασθενείς με καρκίνο. Μια συστηματική ανασκόπηση έδειξε ότι τα θρεπτικά σκευάσματα αύξησαν σημαντικά τη συνολική απορρόφηση ενέργειας σε ασθενείς που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία και βελτίωσαν την πρόσληψη πρωτεΐνης. Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παρεντερικής και Εντερικής Διατροφής (ESPEN) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα θρεπτικά σκευάσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με διατροφικές συμβουλές για την πρόληψη απώλειας βάρους που σχετίζεται με τη θεραπεία και τη διακοπή της θεραπείας σε μη χειρουργημένους ασθενείς με όγκο. Σε ασθενείς με καρκίνο του παγκρέατος, ένα θρεπτικό σκεύασμα εμπλουτισμένο με Εικοσιπεντανικό οξύ (EPA) έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την ενεργειακή και πρωτεϊνική πρόσληψη και ότι βελτιώνει τη σωματική μάζα.
Από μελέτες προκύπτει πως, όταν λαμβάνεται με τον κατάλληλο τρόπο, η εθελούσια λήψη τροφής δεν είναι σημαντικά μειωμένη σε ασθενείς που λαμβάνουν θρεπτικά σκευάσματα.

Πότε θα πρέπει να ξεκινήσει η διατροφική υποστήριξη σε ασθενείς με καρκίνο;

Οι κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παρεντερικής και Εντερικής Διατροφής (ESPEN) σχετικά με τη διατροφή σε καρκινοπαθείς, υποδεικνύουν ότι η εντερική διατροφή με τη μορφή πόσιμου θρεπτικού σκευάσματος ή μέσω καθετήρα πρέπει να ξεκινήσει, με τη διάγνωση του ή εάν η πρόσληψη τροφής μειώνεται αισθητά για περισσότερες από 7-10 μέρες.

Βάσει των οδηγιών, η δυσθρεψία υπάρχει εάν ένας ασθενής έχει:

• δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) μικρότερο από 18,5 (χρησιμοποιήστε έναν μετρητή ΔΜΣ για να ελέγξετε το ΔΜΣ των ασθενών σας)
• χάσει περισσότερο από το 10% του σωματικού βάρους κατά τους τελευταίους 3 έως 6 μήνες χωρίς προσπάθεια
• ΔΜΣ μικρότερο του 20 και έχει χάσει περισσότερο από το 5% του σωματικού βάρους κατά τους τελευταίους 3 έως 6 μήνες, χωρίς προσπάθεια

Ποια θρεπτικά σκευάσματα είναι πιο κατάλληλα για χρήση από ασθενείς με καρκίνο;

Είναι δύσκολο να δώσουμε ακριβή καθοδήγηση, σχετικά με το ποια πόσιμα θρεπτικά σκευάσματα είναι περισσότερο κατάλληλα για ασθενείς με καρκίνο, καθώς οι απαιτήσεις καθορίζονται από παράγοντες όπως:

• Το είδος του καρκίνου (για παράδειγμα: εστία /στάδιο/πρόγνωση όγκων)
• Την όρεξη/ικανότητα να ανεχθούν μεγάλες ποσότητες (ασθενείς συχνά βιώνουν πρώιμη πληρότητα και μπορούν να ανεχτούν μόνο “λίγη και συχνή” ποσότητα)
• Την πρόσληψη κανονικής τροφής (τρώνε αρκετά καλά και χρειάζονται μόνο μια ώθηση ενέργειας ή η πρόσληψη κανονικής τροφής από μέρους τους μειώθηκε σημαντικά;)
• Την προτίμηση της γεύσης (οι ασθενείς μπορεί να βιώσουν διαταραχές γεύσης που συνδέονται με τη θεραπεία)
• Την ηλικία του ασθενούς

Ποιο θρεπτικό σκεύασμα με καλύπτει περισσότερο;

Ο επαγγελματίας υγείας πρέπει να συστήσει το πιο κατάλληλο σκεύασμα μετά από πλήρη εξέταση όλων των ιατρικών και διατροφικών παραγόντων. Ως οδηγός, τα ακόλουθα προϊόντα μπορεί να είναι πιο κατάλληλα με τα ακόλουθα:

Ο παραπάνω πίνακας αποτελεί έναν “οδηγό” για τις διάφορες διατροφικές καταστάσεις. Να επικοινωνείτε πάντα με τον ιατρό ή διαιτολόγο σας για την καταλληλότητα των θρεπτικών σκευασμάτων.

Τα προϊόντα της Nutricia είναι Τρόφιμα για Ειδικούς Ιατρικούς Σκοπούς και πρέπει να χορηγούνται υπό ιατρική επίβλεψη.Τα προϊόντα της Nutricia είναι διαθέσιμα σε διάφορες μορφές και γεύσεις για την καλύτερη συμμόρφωση ανάλογα με τις ανάγκες και προτιμήσεις των ασθενών.